Articles
We have been writing in newspapers and magazines on various subjects like native plants, restoration, water, soil, human life style etc. Main objective of all these articles is to spread awareness about ecological conservation and share our experience of working on ground for ecological restoration. Hope readers enjoy reading these articles and also apply these concepts wherever applicable. You can also download PDFs for the same.
Back to the Roots | Download image
Pune Mirror, 8 August 2022
Back to the Roots | Download image
Pune Mirror, 8 August 2022
A simple guide on what to plant and what to stay away from as you do your bit for the environment.
Back to the roots
वटवृक्षाला संपूर्ण भारतातच विशेष महत्वाचे स्थान आहे. वटपौर्णिमा निमित्ताने वटवृक्षाचे माहात्म्य
निसर्गसेवक, एप्रिल 2022
परदेशी जातींचा फैलाव माणसाने आधीच बदललेल्या परिसंस्थांमध्ये अधिक प्रमाणात होतो. यामुळेच कोणतीही जात नवीन प्रदेशात इंट्रड्यूस करण्याआधी तिचा सर्वांगाने विचार आणि शक्य आहे तिथे इंव्हेझीव्हचे योग्य व्यवस्थापन करायला हवे.
नातं निसर्गाशी लेखमालिका |
मायबोली, जून 2021
मायबोली, जून 2021
मायबोली मध्ये विविध विषयांवर प्रसिद्ध झालेले दहा भाग
नातं निसर्गाशी - पृथिवी नः प्रथतां राध्यतां नः - भाग १
नातं निसर्गाशी - पृथिवी नः प्रथतां राध्यतां नः - भाग २
नातं निसर्गाशी - सुजलाम् सुफलाम् मलयज शीतलाम्
पर्यावरणीय महासंकटावर मात करून त्या सोबत भारतातील सर्व जनतेच्या मूलभूत गरज नीट भागून सर्वांगीण विकास होण्यासाठी पाणलोट क्षेत्र विकासाबद्दल नेमकी माहिती सर्वदूर पसरली पाहिजे . त्या दृष्टीने इथे त्याबद्दल तोंडओळख करून घेऊया.
Down to Earth, Sep 2020
All living beings in nature have one or more natural predators; some themselves are ‘apex’ predators. But we, the Homo Sapiens, have declared our supremacy over several such predators. The scale of consumption of resources increased multifold during industrialisation. The copious consumption released toxic substances into the environment, causing negative implications at local level (for example, river pollution) to global crisis such as climate change. ‘Development’ has come back to us under the disguise of diseases, social and economic inequalities, crime and psychological problems. Can we recognise our responsibility as a superior species in nature? Even if we think selfishly about saving our own species, can we take into account the benefits of sustainability and inclusivity? Let’s understand this in light of the novel coronavirus disease (COVID-19) pandemic.
आजचा सुधारक, जुलै 2020
लॉक डाऊन दरम्यान करोना विषयीच्या उत्सुकतेपोटी बरंच वाचन झालं, आपसूक वेळही मिळाल्याने त्यावर विचार मंथन झालं. त्या सगळ्याचा परिपाक म्हणून एक लांबलचक लेख लिहिला गेला. तो 'आजचा सुधारक' ह्या मासिकात जुलैच्या अंकात तीन भागात प्रकाशित झाला. लेखाच्या लिंक इथे देत आहे.
भाग १ : बदलांच्या निमित्ताने आत्मपरिक्षण होणार का?
भाग २ : पर्यावरणीय दृष्टीकोनातून इकॉनॉमी
भाग ३ : इकॉलॉजी, विषाणू आणि आरोग्य
भाग १ : बदलांच्या निमित्ताने आत्मपरिक्षण होणार का?
भाग २ : पर्यावरणीय दृष्टीकोनातून इकॉनॉमी
भाग ३ : इकॉलॉजी, विषाणू आणि आरोग्य
‘करोना’मुळे पर्यावरणशास्त्र (‘इकॉलॉजी’) आणि जैवविविधतेचं (बायोडायव्हर्सिटी) महत्त्व पुन्हा अधोरेखित होतं आहे. करोनासारखे विषाणू प्राण्यांकडून माणसाकडे संक्रमित (‘झूनॉटिक’) होतात. जगातले ६० टक्के साथीचे रोग हे प्राण्यांकडून येतात. यातले ७२ टक्के जंगली प्राण्यांकडून येतात. ‘सार्स’, ‘मर्स’, ‘इबोला’, ‘निपाह’, ‘झिका’, ‘एच.आय.व्ही.’ ही सगळी अशीच पिलावळ. साहजिक प्रश्न येतो, की हे सगळे जीव माणसाच्या आरोग्यासाठी कधी, कुठे, केव्हा, कसे आणि का घातक ठरतात. याची उत्तरं पर्यावरणशास्त्रात आणि उत्क्रांतीत मिळतात. म्हणूनच पर्यावरणाचं संवर्धन का करायचं याचीही कारणं त्या ओघात मिळतात. जागतिकीकरणाच्या युगात संसर्ग होणं थांबवता येणं कठीण आहे. परंतु असे विषाणू तयार होऊ नयेत किंवा झाले तरी यातून टोकाचे संसर्ग होऊ नयेत, संसर्ग झाले तरी रोगाचं नियंत्रण करता यावं, अशा विविध पातळ्यांवर काम करता येणं शक्य आहे. काय करता येईल याविषयी.. यंदाच्या जागतिक पर्यावरण दिनाच्या (५ जून) निमित्तानं
वनराई, 2019
जमिनीवरील माती, पाणी, जंगले आशा संसाधनांचा आणि अनुषंगाने नष्ट होत जाणाऱ्या जीवसृष्टीचा ह्रास भरून काढण्यासाठी पारिस्थितीकीय पुनरुज्जीवन आणि व्यवस्थापन मदत करते. यामुळे एखाद्या ह्रास झालेल्या परिसंस्थेतील प्रक्रिया सुरळीत होतात. परिसंस्थांचं असं पुनरुज्जीवन म्हणजे काय आणि ते कशा प्रकारे घडवून आणावं या विषयी..
जपानमध्ये विकसित झालेली "मियावाकी" ही वृक्षारोपणाची पद्धत आपल्याकडे मोठ्या प्रमाणात अलीकडे वापरली जाताना दिसते ; परंतु आपल्याकडची प्रदेश वैशिष्ट्य पाहता ती सर्वत्र सर्रास वापरता येणार नाही. त्यातल्या त्रुटी लक्षात घेऊन आणि नेमका उद्देश ठेवून काही थोड्या ठिकाणीच ती वापरली जायला हवी
गेल्या डिसेंबरमध्ये (2018) किसान या कृषी प्रदर्शनात भाग घेतला आणि पाच दिवसात आम्ही पाच जणींनी मिळून सुमारे दहा हजार शेतकऱ्यांशी संवाद साधला. संवाद साधाच होता. शेती ज्या निसर्गाच्या जोरावर चालते त्या निसर्गाची काळजी घेतली तर पुढच्या पिढ्यांना शेती करायला मिळेल याची आठवण करून देण्याचा. या उपक्रमाला उत्तम प्रतिसाद मिळाला. शेतकरी ही कल्पना धुडकावून लावतील की काय अशी किंचित शंका होती पण तसं अजिबातच घडलं नाही. स्टॉलवर येणाऱ्या प्रत्येकाशी बोलायला मजा आली. त्यांच्याशी बोलून समाधान वाटलं आणि आता शेतकऱ्यांबरोबर निसर्ग संवर्धनाचे काम करायचा हुरूपही वाढला. आधी शंका होती कारण अनेक जण म्हणतात की पर्यावरण संवर्धन वगैरे पोट भरलेल्यांसाठी आहे. एका बाजूने विचार केला तर हे थोडं पटण्यासारखं देखील आहे. परंतु या उपक्रमामुळे मात्र काही वेगळ्याच मतांवर शिक्कामोर्तब झालं. त्यातला एक प्रातिनिधिक संवाद...
भवताल, 2019
स्थानिक जाती (Natives) म्हणजे एखाद्या ठिकाणी ‘नैसर्गिकरित्या निर्माण झालेल्या’ किंवा ‘नैसर्गिकरित्या स्थलांतरित झालेल्या’ जाती; ‘नैसर्गिकरित्या म्हणजे मानवी हस्तक्षेपाशिवाय’ असा अर्थ इथे गृहीत धरला आहे. या वाक्यातील अवतरण चिन्हातील शब्दांचा अर्थ किंवा इथे अभिप्रेत असलेला अर्थ खोलात जाऊन समजून घेणे आवश्यक आहे. त्यांचा अर्थ समजून घेता घेता आपण स्थानिक जातींचे महत्व पण समजून घेऊ आणि मग परदेशी कुणाला म्हणायचे आणि का आणि कुणाला स्वीकारायचे याकडे आपण जाऊ.
नदी ही सगळ्यांचीच आहे त्यामुळे कोणी एका पंथाने यावर निर्णय घेऊन उपाययोजना करावी ही योग्य वाटत नाही. शासन जरी असले तरी ते अधिकारीदेखील कुठल्या ना कुठल्या पंथाचेच असतात. नदी ही स्वतःचीदेखील आहे. या लेखाचे प्रयोजन एवढेच की यातून आपण सर्वसमावेशक, एकांगी विचार नसलेला, असा मार्ग काढू शकतो काय?
भारतात एकूण अठरा हजार एवढ्या फुलणाऱ्या वनस्पती आहेत आणि यातले पाचेकशे तर सहजच वृक्ष असतील. ही सगळी विविधता भारतातल्या अकरा जैवभौगोलिक प्रदेशांनुसार बदलते. परंतु तरीही संपूर्ण भारतात आपण मोजकेच वृक्ष लागवडीसाठी वापरतो. हे सपाटीकरण शुद्ध अशास्त्रीयच वाटत. आधीच आपण शेतीतली विविधता घालवून बसलो आहे. पुरातन काळापासूनच नवनवीन खाद्य वाण आयात करत जुनी स्थानिक वाण हळूहळू नाहीशीच होत आहेत. इथे केंद्रस्थानी मानव आहे म्हणून हे सगळ गरजेच आहे असं सोयीनी म्हटलं तर जिथे केंद्रस्थानी निसर्ग आहे तिथे निसर्गकेंद्री विचार करणे गरजेचे नाही काय ? निसर्ग संवर्धनाकरता सर्वसमावेशक दृष्टीकोनातून काय उपाययोजना गरजेच्या आहेत हे बघणे महत्वाचे. आणि म्हणूनच लागवडीकरतादेखील शास्त्रशुद्ध विचार गरजेचा ठरतो.
लामकानी हे छोटसं गाव धुळे जिल्ह्यात आहे. उत्तम नेतृत्त्व, तरुणांची साथ आणि वडीलधाऱ्यांचा पाठिंबा याचं फलित लामकानीत दिसतं आहे. डॉ. नेवाडकर स्वतः यशस्वी व्यावसायिक आहेत. स्वतःच्या व्यवसायापलीकडे जाऊन त्यांनी गावातल्या तरूणांसोबत पर्यावरण संवर्धनाचा प्रेरक प्रयोग केला. हे पाहून इच्छाशक्तीच्या बळाची दुर्दम्य ताकद लक्षात येते. या प्रयोगातून आपल्यालाही प्रेरणा मिळावी यासाठी..
पर्यावरण, संवर्धन स्वतःपासून सुरू होतं. स्थानिक पातळीवरील संवर्धनाचे यशस्वी प्रयोग जागतिक पातळीवर ठसा उमटवू शकतात.
मेनका |
मेनका, जानेवारी-ऑगस्ट 2014
मेनका, जानेवारी-ऑगस्ट 2014
मेनका मासिकमध्ये विविध विषयांवर प्रसिद्ध झालेले सहा लेख
पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी एक पाऊल
थोडे बदलूया... निसर्गासाठी
पाण्याचं संवर्धन : का आणि कसं ?
टेकड्या हे पुणे शहराचं भौगोलिक वैशिष्ट्य. या भागातल्या पर्यावरणाच्या साखळीत टेकड्या अत्यंत महत्वाची भूमिका बजावतात. पण वाढतं शहरीकरण आता त्यांच्या अस्तित्वावरच घाला घालू लागलंय. त्यांना वाचवायला हवं असं वाटतं पण त्याआधी टेकडी हे संवेदनशील प्रकरण नक्की आहे काय हे एकदा नीट माहित करून घ्यायला हवं. या टेकड्यांवर काय घडतंय याची नोंद म्हणूनच घ्यायला हवी.